Adam Nocoń
W uruchomionym we wrześniu 2018 roku Priorytetowym Programie Czyste Powietrze (PCzP) ambitnie zaplanowano do jego zakończenia w 2027 roku (11 lat realizacji), termomodernizację ponad trzech mln budynków i wymianę trzech mln sztuk nieefektywnych energetycznie i wysokoemisyjnych źródeł ciepła użytkowego w sektorze mieszkalnictwa.
Jak wynika z danych wnioskowanych źródeł ciepła o wsparcie finansowe, publikowanych na bieżąco pod linkiem https://czystepowietrze.gov.pl/efekty-programu/zrodla-ciepla, w okresie od 19.09.2018 roku do 31.10.2024 roku (około 6 lat , czyli ponad połowa planowanego okresu trwania PCzP) suma wszystkich zgłoszonych źródeł ciepła wyniosła 836 409 sztuk , czyli około 27,9 proc. zaplanowanej ilości. Wnioski po uruchomieniu PCzP obejmowały wszystkie dostępne źródła ciepła, to jest : kotły gazowe kondensacyjne (33,2 proc.), kotły olejowe (0,1 proc.), kotły węglowe (6,9 proc.), kotły na biomasę (25,6 proc. ), pompy ciepła powietrzne ( 29,9 proc.), pompy ciepła gruntowe (2,8 proc.), systemy ogrzewania elektrycznego (1,3 proc.), węzły cieplne (0,2 proc.).
Przyspieszanie w realizacji PCzP obserwuje się od 2021 roku. Wówczas zgłoszono łącznie 167 055 urządzeń, czyli około 30 proc. całej puli od 2018 roku, a w 2022 roku kolejny wzrost do 173 686 nieefektywnych źródeł wytwarzania ciepła użytkowego do wymiany. Od 2022 roku zaprzestano dofinansowania kotłów opalanych węglem, co jest skutkiem wprowadzanych uregulowań UE.
Wzrosło zainteresowanie urządzeniami grzewczymi wykorzystującymi odnawialne źródła energii, pompami ciepła i kotłami na biomasę w 2022 roku / Rys. 1/. Wykres przedstawia wnioskowane źródła ciepła w programie Czyste Powietrze w latach 2022-2024. W styczniu i lutym 2022 roku rosło zainteresowanie kotłami c.o. na biomasę drzewną i pompami ciepła (odpowiednio 31 proc. i 33 proc.) by w grudniu 2023 roku udział wniosków na pompy ciepła intensywnie wzrósł i stanowił 64 proc., a na kotły opalane pelletem drzewnym spadł do 13 proc.
Rynek mierzony liczbą sprzedaży pomp ciepła w roku 2022 wzrósł o 120 proc. w porównaniu do roku 2021. Polska w roku 2022 była na ósmym miejscu wśród państw Unii Europejskiej pod względem sprzedaży pomp ciepła w przeliczeniu na tysiąc gospodarstw domowych. Kolejne miesiące to utrzymujące się na stałym, bardzo wysokim poziomie zainteresowanie pompami ciepła wśród beneficjentów programu Czyste Powietrze.
Spadek liczby wniosków o dofinansowanie zakupu pomp ciepła nastąpił w wyniku pojawienia się wysokich rachunków za energię elektryczną, tak zwanych „rachunków grozy”, które zaskoczyły wielu użytkowników. Zobacz K. Kubica i inni : Zmiany w programie „Czyste Powietrze”. Koniec z „rachunkami grozy”?, „Ekologia” nr 2/110/2024 ;https://www.pie.pl/wp-content/uploads/2024/06/Ekologia-marzec-02.110.2024-20vi2024a.pdf .
Od wielu miesięcy obserwowano niepokojący trend, w którym zamiast oczekiwanego zmniejszenia kosztów ogrzewania budynków jednorodzinnych użytkownicy doświadczają wzrostu wydatków. Wzrost ten wynikał głównie z gwałtownego wzrostu cen energii elektrycznej. Ten paradoks był także często efektem wyboru pomp ciepła o niskiej jakości oraz pominięcia niezbędnej termomodernizacji budynku przed instalacją urządzenia, co prowadzi do niewłaściwego wykorzystania potencjału systemu grzewczego.
Jak wspomniano powyżej jednym z głównych powodów wzrostu rachunków za energię po zainstalowaniu pomp ciepła była niska jakość tych urządzeń, wynikająca z faktu, że ich parametry techniczne były w części deklarowane przez importerów, powołujących się na zagraniczne znaki jakości (takie jak Keymark, EHPAQ, Eurowent), bez potwierdzenia w badaniach przeprowadzanych w akredytowanych laboratoriach unijnych, jak ma to miejsce w przypadku kotłów na biopaliwa stałe. Dodatkowym problemem była działalność niewykwalifikowanych i nieuczciwych sprzedawców, którzy oferując urządzenia o wątpliwej jakości, wprowadzali konsumentów w błąd co do ich rzeczywistej efektywności energetycznej i kosztów eksploatacji. Tacy sprzedawcy często unikali odpowiedzialności za jakość produktów, ograniczali dostęp do rzetelnych informacji technicznych oraz wykorzystywali lukę w nadzorze nad rynkiem, co przyczyniało się do pogłębiania problemów użytkowników i zniekształcania uczciwej konkurencji. Brak potwierdzenia deklarowanych przez producenta parametrów przez akredytowane laboratoria były też przyczyną wyboru nieodpowiedniej pompy ciepła, dostosowanej do uwarunkowań klimatycznych w różnych regionach naszego kraju (północno-wschodnie, południowe regiony, centralne, zachodnie itd.), https://pgnig.pl/pompa-ciepla-co-to-jest-i-jak-dziala.
Wszystkie wymienione nieścisłości, które zostały wprowadzone do Programu Czyste Powietrze pomimo kategorycznego sprzeciwu Izby Gospodarczej Urządzeń OZE przyczyniły się do spadku składanych wniosków o pompy ciepła oraz znaczącego wzrostu ilości wniosków na kotły c.o. , na kotły pelletowe, kotły zgazowujące drewno w okresie od września 2023 do października 2024 roku. W październiku 2024 roku 23 proc. wnioskowanych urządzeń grzewczych stanowiły pompy ciepła, 23 proc. kotły gazowe kondensacyjne, a 53 proc. kotły na biomasę, 1 proc. Pozostałe. / Rys.1/.
IGUOZE, zrzeszająca polskich producentów pomp ciepła, intensywnie działała na rzecz zaostrzenia wymagań jakościowych dla tych pomp ciepła, tak by podobnie jak w przypadku kotłów na biomasę obowiązywało potwierdzania jakości pomp ciepła badaniami w akredytowanych laboratoriach. Skutkiem tych działań https://iguoze.pl/aktualnosci/ oraz informacji medialnych o „rachunkach grozy” za energię elektryczną od właścicieli pomp ciepła było zawieszenie działania Programu Czyste Powietrze w listopadzie 2024 roku, które ostatecznie trwało do 31 marca br. W tym okresie zweryfikowano zasady działania PCzP, które podsumowuje informacja pod linkiem: https://czystepowietrze.gov.pl/wazne-komunikaty/2025-03-31-startuje-nowe-czyste-powietrze: 31 marca br. o godz. 12.00 rusza nabór wniosków w nowej odsłonie programu Czyste Powietrze. Dzięki reformie programu ukierunkowano pomoc na osoby szczególnie narażone na ubóstwo energetyczne, uszczelniono zasady dofinansowań, wzmocniono rolę gmin przez powierzenie im roli operatorów. Budżet programu został zasilony 10 mld zł bezzwrotnych dotacji ze środków Funduszu Modernizacyjnego.
Co nowego w programie?
Potwierdzenie standardu energetycznego domu przed i po inwestycji.
Wyższe progi dochodowe uprawniające do podwyższonego i najwyższego dofinansowania.
Najwyższe dofinansowanie uzależnione od dochodów oraz standardu energetycznego budynku.
Racjonalizacja wydatków – maksymalne kwoty dotacji w poszczególnych rodzajach kosztów kwalifikowanych, w tym limity dotacji jednostkowych na m2 powierzchni ocieplenia.
Bezpłatna pomoc operatora – od momentu podjęcia decyzji o inwestycji aż po jej rozliczenie.
Uzupełnienia i szczegóły PCzP zawierają informacje dostępne pod adresem: https://czystepowietrze.gov.pl/wez-dofinansowanie/pytania-i-odpowiedzi/nowy-program-czyste-powietrze-obowiazujacy-od-31-marca-2025. Zmiany wprowadzono także w wymaganiach dla pomp ciepła. Dla pomp ciepła powietrze/woda „wymagany jest raport z badań wykonanych w laboratorium, zlokalizowanym na terytorium jednego z państw UE lub EFTA, posiadającym akredytację w odniesieniu do normy ISO/IEC 17025 oraz stosującym akredytowane metody badawcze według norm EN 14511, EN 14825, EN 12102. Badania te powinny potwierdzać wymogi określone w rozporządzeniach 811/2013, 813/2013 oraz być zgodne z ww. normami.” W przypadku gruntowych pomp ciepła o podwyższonej klasie efektywności energetycznej dopuszcza się wpis na listę ZUM „wyłącznie na podstawie ważnego certyfikatu HP Keymark, EHPA Q lub Eurovent (bez spełnienia wymogów wskazanych w pkt 6) uzyskanego na podstawie badań wykonanych w akredytowanym laboratorium zlokalizowanym na terytorium jednego z państw UE lub EFTA…”.
Podsumowaniem działań IGUOZE na rzecz zweryfikowania regulaminu i zasad działania PCzP była konferencja zorganizowana przez IGUOZE w gmachu Sejmu RP w Warszawie w dniu 31 marca 2025 roku nt. Czyste Powietrze – Czysty Absurd! Jak błędne decyzje niszczą polski sektor grzewczy, poświęcona przyszłości polskiego przemysłu grzewczego, Fot.1.
Wydarzenie, objęte honorowym patronatem Wicemarszałka Sejmu RP Krzysztofa Bosaka oraz Sejmowej Komisji Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych zgromadziło przedstawicieli MKiŚ, przemysłu, ekspertów, parlamentarzystów i środowisk naukowych. Podczas konferencji omówiono kluczowe wyzwania stojące przed krajowym sektorem urządzeń OZE oraz konieczne dalsze zmiany w Programie Czyste Powietrze , mające zapewnić równowagę technologiczną oraz realne wsparcie dla krajowych producentów. https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/transmisje.xsp?unid=10D5F28D4EFFCCE1C1258C5B004AC821#.
Dr Adam Nocoń, Prezes IGUOZE, w swoim wystąpieniu przedstawił znaczący potencjał polskiej branży urządzeń wykorzystujących odnawialne źródła energii, jednocześnie ostrzegając przed zagrożeniem wypierania krajowych producentów z rynku. Podkreślił, że - w cieniu idei czystego powietrza podejmowane są decyzje, które prowadzą do zanieczyszczenia rynku oraz eliminacji rodzimych technologii , apelując o działania na rzecz ochrony krajowego sektora OZE i zapewnienia uczciwej konkurencji. Zwrócił także uwagę na kluczowe znaczenie bezpieczeństwa energetycznego Polski, perspektyw rozwoju krajowego rynku OZE oraz odpowiedzialności państwa za zagwarantowanie jego transparentności. Konferencja zakończyła się apelem o natychmiastowe działania na rzecz reformy programów wsparcia, które powinny chronić interesy obywateli i krajowych producentów. Podkreślono, że Polska nie może być wyłącznie rynkiem zbytu dla niesprawdzonych, importowanych technologii, a potrzebne są stabilne zasady, uczciwa konkurencja i skuteczne rozwiązania dla każdego domu. Bezpieczeństwo energetyczne dzięki biopaliwom stałym to zapewnienie Polakom dostępu do ciepła w rozsądnej cenie jest jednym z kluczowych wyzwań politycznych i gospodarczych. Biopaliwa stałe, takie jak drewno i pellet, stanowią fundament krajowego bezpieczeństwa energetycznego, zapewniając stabilność dostaw ciepła oraz uniezależnienie gospodarstw domowych od zagranicznych źródeł energii. W kontekście transformacji energetycznej oraz rosnących cen prądu i gazu, biopaliwa stałe powinny zostać wpisane na listę paliw strategicznych. Uzasadnieniem dla takiej decyzji jest też lokalna dostępność biopaliw stałych, produktów przetworzonej mechanicznie biomasy drzewnej w naszym kraju oraz niski koszt ogrzewania istniejącego budynku jednorodzinnego o różnym standardzie energetycznym z wykorzystaniem tego źródła energii odnawialnej, Rys 2 i Rys. 3. Standardy energetyczne budynków jednorodzinnych zostały omówione w publikacji, (K. Kubica, A. Nocoń, M. Jach-Nocoń : Zmiany w programie „Czyste Powietrze”. Koniec z „rachunkami grozy”? : „ Ekologia” nr 2/ 110/ 2024 - 20vi2024a 31-35.pdf).
Izba Gospodarcza Urządzeń OZE (IGUOZE) w swoich działaniach podkreślała i podkreśla konieczność uznania biopaliw stałych w naszym kraju za paliwa strategiczne, a urządzenia grzewcze (w tym MOP) za źródła zapewniające bezpieczeństwo cieplne w rozproszonym budownictwie indywidualnym, tak jak ma to miejsce w innych krajach Europy zasobnych w surowiec drzewny, jak na przykład Austria, która dotuje od 2023 roku technologie OZE wykorzystujące drewno: https://www.umweltfoerderung.at/betriebe/holzheizung-100-kw?
Podczas wspomnianej powyżej konferencji podkreślono także odpowiedzialność państwa za transparentność rynku, prowadzenie odpowiedniej kontroli przez UOKiK urządzeń grzewczych, w tym kontroli parametrów technicznych pomp ciepła, potwierdzonych raportami badań z akredytowanych laboratoriów.
Izba Gospodarcza Urządzeń OZE (IGUOZE), reprezentująca dynamicznie rozwijającą się branżę polskich producentów urządzeń grzewczych wykorzystujących odnawialne źródła energii, kontynuuje działania na rzecz skutecznej realizacji Programu Czyste Powietrze, z wykorzystaniem potencjału krajowych producentów technologii OZE i zawsze będzie broniła interesów polskiego przemysłu, nawet gdy nie będą tego robić wysoko postawieni urzędnicy. Izba ma też nadzieję, że starania polskiej branży urządzeń grzewczych OZE małej mocy przyczynią się do sprawiedliwej transformacji energetycznej w sektorze komunalno – bytowym, w oparciu o urządzenia krajowej i europejskiej produkcji oraz do odbudowy zaufania do korzystania ze wsparcia z Programu Czyste Powietrze. Odbudowa zaufania jest niezmiernie konieczna, wskazuje na to ilość złożonych wniosków w Programie Czyste Powietrze w poszczególnych województwach, w ciągu 2 miesięcy po uruchomieniu PCzP, Rys.4.
IGUOZE, wsparte działaniami OSKP (Ogólnopolskiego Stowarzyszenia "Kominki i Piece" oraz cechów zduńskich, w dalszym ciągu apelowało MKiŚ i NFOŚiGW o szybkie wprowadzenie kolejnych zmian w Programie „Czyste Powietrze”, które nie tylko zapewnia odpowiednią jakość dotowanych urządzeń grzewczych, ale też zatrzymają odpływ publicznych środków poza Unię Europejską i zapewnią sprawiedliwe wsparcie dla polskich producentów. Jednym z takich niezbędnych działań jest też wprowadzenie jednoznacznej definicji produktu europejskiego jednocześnie oraz premiowanie urządzeń wytwarzanych w Polsce i odbudowania zaufania społecznego do PCzP, https://iguoze.pl/izba-gospodarcza-urzadzen-oze-popiera-wprowadzenie-definicji-produktu-europejskiego-oraz-dodatkowego-wsparcia-dla-urzadzen-produkowanych-w-polsce/.
Bardzo ważna jest aktywna współpraca MKiŚ z organizacjami branżowymi, reprezentującymi interesy polskich podmiotów gospodarczych - takich jak IGUOZE - przy tworzeniu rekomendacji dla lokalnych, renomowanych podmiotów, które mogą być wiarygodnym filarem programu „Czyste Powietrze” i jego ambasadorami w terenie. Ta współpraca, poparta działaniem innych stowarzyszeń, organizacji, jak OSKP (Ogólnopolskie Stowarzyszenie "Kominki i Piece"), czy cechów zdunów i kominkarzy (Cech Zdunów Polskich, Cech Zdunów i Kominkarzy). Rezultatem tych działań w okresie od ponownego uruchomienia PCzP (31 marca br.) jest „Propozycja zmian kryteriów listy ZUM dla urządzeń grzewczych” zaprezentowana przez Pana Ministra Krzysztofa Bolestę w MKiŚ w dniu 13 sierpnia br. wybranym organizacjom branżowym z terminem składania uwag do 5 września br., Pozytywnymi propozycjami zmian są zapisy dotyczące kwestii dodatkowego dofinansowania dla urządzeń produkowanych w UE, w tym w Polsce. Niepokojące są zaproponowane przedłużające się okresy przejściowe wprowadzenia nowych zapisów (początek/połowa przyszłego roku, a nawet 1 stycznia 2028 roku – w odniesieniu do pomp powietrze/powietrze, odnośnie kryterium zakładu produkcji i pochodzenia głównych komponentów pomp). Niepokojącym, a nawet niezrozumiałym jest także planowane zaprzestanie dofinansowania dla kotłów z ręcznym załadunkiem paliwa/biomasy. Kotły z ręcznym załadunkiem, kotły zgazowujące charakteryzują się niskimi emisjami CO, OGC i PM, a przygotowanie paliwa do ich zasilania nie powoduje negatywnego oddziaływania na środowisko i zużycia energii, (transport drewna, zrębkowanie, pelletyzacja i ponowny transport do odbiorców pelletu). Konsultacje trwają, jest więc nadzieja na stworzenie mechanizmów, które faktycznie będą premiować jakość i efektywność inwestycji, nie tylko cenę oraz podniosą zaufanie do działania PCzP. Wprowadzenie dalszych zmian w PCzP winno wpłynąć na uzyskanie oczekiwanych rezultatów w założonym terminie jego funkcjonowania, tj. podpisywanie umów do końca 2030 r., a zakończenie ich finansowania do 31.12.2032 r., a także wsparcia rozwoju przedsiębiorczości w zakresie produkcji urządzeń grzewczych OZE oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w naszych uwarunkowaniach klimatycznych.
Poprawa jakości powietrza poprzez odpowiednie zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego/cieplnego w sektorze komunalno-bytowym oraz związana z tym kondycja branży producenckiej urządzeń grzewczych i sektora stałych biopaliw wymaga ciągłego wsparcia i współpracy ze strony samorządu terytorialnego i odpowiednich ministerstw rządu polskiego i jego instytucji.
dr inż. Krystyna Kubica, Ekspert Polskiej Izby Ekologii
dr Adam Nocoń, Prezes Izby Gospodarczej Urządzeń OZE
